مفاهیم اساسی نظریه فروید

بر خلاف تمام تصورات و متون انعکاس یافته در کتاب ها مبنی بر نبود تعریف مشخص از شخصیت، لازم است در حوزه ی کاربری تعریفی از شخصیت داشته باشیم در غیر اینصورت دچار سر درگمی خواهیم شد و این سر درگمی ما نشان می دهد که در مورد چند علم صحبت می کنیم. اما در حوزه ی ساختاری که مبتنی بر نظریه های شخصیت است می توان تفاوت قایل شد. امروزه هرچیزی از روانشناسی گفته می شود باید با رفتار پیوند بخورد اگر از رفتار بیرون شود وارد حدس و گمان می گردد و ارزش ندارد. رفتار چیست؟ "حرکت و فعالیتی است که از موجود زنده سر می زند". حقیقتاً یکی از نتایج رنسانس همین گزار از ذهنی گرایی به عینی گرایی است و تخصصی شدن علوم نتیجه ی مشاهده ای شدن آنهاست. پس مفهوم؛ "روانشناسی علم مطالعه ی رفتار است" از عینیت گرایی علم آمده است، و منظور از رفتار اینجا حرکت و فعالیت است که روانشناسی رفتار را از دو جهت بررسی می کند (چرایی و چگونگی رفتار) و این دو مورد را می توان عوامل موثر بر رفتار نیز دانست. حقیقتاً شخصیت تمایز رفتاری (مجموع ویژگی هایی که فرد را از افراد دیگر متمایز می سازد) نیست. تمایز رفتاری بیشتر در حیطه ی تفاوت های فردی مطرح است، بلکه  "شخصیت پاسخگوی چرایی و چگونگی رفتار است"، یعنی هر گونه اثر گذاری بر رفتار مستلزم اثر گذاری بر شخصیت است، این مفهوم خیلی نزدیک به دیدگاه رفتار گرایان مخصوصاً واتسون است که شخصیت را سازمان عادات می دانست و عادات را رفتار تکرار شونده ی که از یادگیری بیرون می شود.

در میان نظریه پردازان شخصیت، فروید کسی است که در مطالعه ی شخصیت از محصول (رفتار) به عوامل سازنده رفته است؛ فروید در حوزه ی زنده گی انسان دو نوع رفتار را بیان نموده است یا رفتار انسان ایجاد "تولید" است یا رفتار انسان تخریب و از بین بردن است. فروید عقیده دارد که اگر رفتار حرکت باشد (مفهوم اساسی رفتار در مطالعه ی روانشناسی) هر حرکتی در موجودیت انرژی صورت می گیرد. چون دو نوع رفتار و هدف گیری وجود دارد بنابر این دو نوع نیرو نیز وجود دارد. در ساختار شخصیت از دیدگاه فروید نهاد منبع همان نیرو است که به دو شکل نیروی زنده گی و نیروی مرگ وجود دارند. فروید در مورد منبع پدیداری این نیروها بیان می دارد که این نیروها نتیجه ی میتابولیزم (سوخت وساز) بدن است که این میتابولیزم نتیجه تغذیه و تنفس بوده و تغذیه و تنفس از طبیعت بدست می آید، پس ریشه ی ما  در طبیعتی است که ما از آن بیرون آمده ایم، که حالا می تواند این طبیعت مفهوم متفاوتی نظر به تعبیر ماده گرایان یا دین داران می تواند داشته باشد. اما واقعیت این است که هر نیرویی گرایش به حرکت دارد و حفظ نیرو بدون تبدیل به حرکت کار آسانی نیست، هرچه نیروی فشرده در ما وجود دارد ما نسبت به آن احساس خطر می کنیم، حفظ نیرو سخت و رها سازی آن کار ساده ای است، تبدیل نیرو به حرکت چیز خوشایندی است و عدم تبدیل آن نا خوشایند، اما در جهت تبدیل نیرو به حرکت امکان دارد دو حالت اتفاق بیفتد، اگر در نتیجه ی تبدیل حرکت ایجاد شود، خوشایند است و اگر حرکت ایجاد نشود باعث تنش شده و ناخوشایند می گردد.

به طور ساده "لذت در دیدگاه فروید ناشی از تبدیل نیرو به حرکت است" و ناراحتی زمانی ایجاد می شود که نیرو به حرکت تبدیل نشود. انسان در زمینه ی تبدیل این نیرو به حرکت خیلی عجولانه و با شتاب عمل می کند، ما در زنده گی حتا تصور محدودیت را هم نداریم، من اگر دست و پای شمارا ببندم در حالیکه تلویزیون تماشا می کنید و نیاز به حرکت هم ندارید، چه حسی خواهید داشت؟ مطمئناً حس بدی است و می خواهید از آن رهایی یابید. در فعالیت های دیگر ما نیز چنین است، ما مصرانه در تلاش هستیم تا نیروهای خودرا به حرکت تبدیل کنیم، وقتی نیرو به حرکت تبدیل نمی شود مرحله ی آخر مرگ است، ما در توصیف مرده می گوئیم، دیگر حرکت نمی کند، سخن نمی گوید، نفس نمی کشد و...

در طی فرایند تبدیل انرژی به حرکت، نه تنها رفتار انسان تبدیل می شود بلکه رفتار ایجاد کننده و تخریب کننده ی ما حالت خوشایند یا نا خوشایند را به خود می گیرد.

می دانیم که در نظریه ی فروید؛ نهاد تابع اصل لذت است، فروید می گوید همه ی لذت های ما حاصل حرکت است. چون انسان از عدم لذت متنفر و تمامیت خواه است بنابر این تلاش می کند تمام چیز را کسب کند و چیزی از دست ندهد که در این شرایط تعارض (همزمانی دو نیروی متضاد متساوی الارزش و مانعیت الجمع) رخ می دهد، در دیدگاه فروید ما به طور اساسی تعارضی هستیم، و چون تعارض به ناکامی می انجامد بنابر این دچار تنش می شویم، چون تعارض به صورت دائم در ما وجود دارد، پس ما همیشه در استرس و اضطراب به سر می بریم و منبع استرس های زیاد ما در حقیقت زیاده طلبی، تعارض و همین است که می خواهیم همه کارها را با هم انجام بدهیم و این مبنای می شود برای اختلالات روانی زیرا هرجا اضطراب است؛ افسردگی است و وسواس هم است. به گفته ی فروید اصلاً زنده گی بدون اضطراب نا مفهوم است ما (یا هستیم و مضطربیم و یا اصلاَ نیستیم). واقعیت این است که ما نمی توانیم تفکر خودرا کنترول کنیم (مگر می شود من به شما بگویم در فکرش نباش؟، امکان ندارد) فکر خودش می آید و اتفاقاً گاهی هم افکار ما اضطرابی است. ما وقتی در تعارض قرار می گیریم، یکی از موقعیت هارا سرکوب می کنیم و فقط یکی را انتخاب می کنیم که این خود منبع نگرانی است علاوه بر این دو انگیزشی بودن رفتار در موقعیت تعارضی بیشتر مارا تحت فشار قرار می دهد، مثلاً شما باید انتخاب کنید که یا بخوابید در حالی که شدید نیاز دارید یا غذا بخورید در حالتی که سخت گرسنه اید، باید یکی را انتخاب کنید که با انتخاب یک موقعیت، بیشتر دچار تعارض می شوید زیرا نیروی بخش سرکوب شده را نیز با خود دارید.

در دیدگاه فروید ما همواره گرفتار دوگانگی رفتاری هستیم، زیرا زیر بنای تعارضی داریم، و حقیقتاً در رفتار تعارضی  ممکن نیست خلوص وجود داشته باشد، شما وقتی کسی را دوست ندارید اما از روی مصلحت اندیشی از پوشش وی تعریف می کنید، این تعریف خالصانه نیست.

مفهوم حرکت که ناشی از انرژی است نیز دو بعدی است، حتا حرکت یک بعدی دو بعدی است هر رفتار ما هم سازندگی دارد و هم تخریب، مرگ خواهی کسی (تیزاب پاشی) گاهی نتیجه ی عشق است اما عشق ناکام. گاهی ما تخریب می کنیم به قصد سازنده گی، اگر درست ببینیم تمام تمدنی را که بشر به وجود آورده است به قصد تخریب بوده است، در مورد ما انسان ها هم چنین است، اگر فکر نکنیم که می میریم، زنده گی بدون لذت خواهد بود، به گفته ی فروید ((هر زنده گی راهیست غیر مستقیم به سمت مرگ))، (( مرگ و زندگی یک مسیر است و عشق و نفرت یک مسیر)) زیرا هر دو جهت نیرو های مارا تبدیل به حرکت می کند، پس ما با طی این مسیر نهایتاً رجعت می کنیم به اول خود (طبیعت) می میریم و بر می گردیم به منبع اصلی.

مشاوران مسلکی و غیر مسلکی

وقتی می گوییم (مشاوره مسلکی) کلمه ی «مسلکی» این عنوان را از عناوین دیگر مشاغلی که ممکن است از عنوان مشاوره استفاده کنند متمایز می سازد، مسلکی بودن در یک شغل خواهان این موضوع است که فرد باید از انتظارات و ویژه گیهای همان مسلک آگاهی داشته باشد. مسلکی ها نماینده گان فعال و دائمی مسلک خود هستند و مسؤولیتهای مسلک گرایی (professionalism) را قبول کرده اند. اما مشاوران غیر مسلکی؛ تمام افراد غیر از مشاوران مسلکی را در بر می گیرند این افراد می توانند به شکل سنتی آن؛ بزرگان، ملا امامان، والدین، معلم دلسوز( معلم علوم دینی، ریاضی، فزیک یا...) باشند، که از اساسات واصول مسلک مشاوره آگاهی ندارند اما در بعضی موارد برحسب اتفاق، راهنمایی های شان کار آمد می باشند. غیر مسلکی ها نماینده گان هر مسلک اند یا به عبارتی همه کاره اند (هم بیولوژیست و هم سایکولوژیست، هم دینیات تدریس می کنند و هم مشاوره می دهند). با نگاه مقایسه ای در مسؤولیتهای این افراد می توان به  راحتی مسلکی هارا از غیر مسلکی ها تفکیک کرد.

1. مشاور مسلکی همه رهنمود های اخلاقی و قانونی مربوط به مسلک و عملکرد خودرا مطالعه کرده، به آن متعهد بوده و از آن کاملاٌ آگاهی دارد. (در بعضی کشور ها با عنایت به زمینه های فرهنگی قوانینی برای دفاع از به کارگیری عنوان مشاوره وضع شده است).

2. مشاوران غیر مسلکی هیچگونه مسؤولیتی را در قبال عملکرد خویش نمی پذیرند، و از اصول اخلاقی این مسلک آگاهی ندارند، بنابر این همواره در گفتار شان اساسات و مفاهیم بنیادی مشاوره (رازداری، همدلی و همدردی، توجه به میزان کارایی روش درمانی، پذیرش بی قید و شرط مراجع و...) را سبک می بینند و یا در بعضی اوقات برای جالب تر شدن موضوع این موارد را رعایت نمی کنند و از مشکلات مراجع قبلی شان برای مراجع بعدی مثالهای عینی می زنند تا با توجه به قیاس از گذشته به حال به فهم مشکل درمانجو برسند.

3. مشاوران مسلکی از نظر مسلکی متعهد اند که به صورت مداوم مهارتها و دانش خودرا ارتقا دهند وآنهارا به روز (update) کنند تا به آخرین پیشرفتهای مسلک خود مجهز شوند.

4-. مشاوران غیر مسلکی همواره از فعالیتهای سنتی راهنمایی استفاده می کنند (نصیحت می کنند، زود راهکار پیشنهاد می کنند، ‌توصیه می کنند، قضاوت می کنند و مشکل مراجع را افزایش می دهند به نحوی که دیگر از مراجعه به مشاور دلزده شود، و...)، و با پیشرفتهای حاضر در مسلک ی مشاوره آگاهی ندارند زیرا از یک طرف مفاهیم روانشناسی و مشاوره به ساده گی قصه و فکاهی نیست که بامطالعه ی چند کتاب فکر کنیم مشاور یا روانشناس مسلکی شده ایم (این مسلک نیاز به کارعملی مداوم و تحصیلات عالی خاص خود رشته روانشناسی مشاوره دارد)، و از طرف دیگر افراد غیر مسلکی بنابر مسؤولیت های اصلی دیگر شان (مدیربودن، معلم بودن، سیاست مداربودن و...) موضوع مشاوره را به عنوان یک شغل درجه اول خویش نمی بینند بنابراین به آن کمتر متعهد اند و زمان برای مطالعه در این موارد در نظر نمی گیرند.

3. یک مشاور مسلکی یک محقق نیز است. او همواره با توجه به هنجارها و فرهنگ جامعه ی که در آن این وظیفه را دارد به تحقیق می پردازد و مطالب دست اول را در حل مشکلات مراجعان خویش به کار می گیرد.

4. مشاوران غیر مسلکی بدون توجه به شرایط محیطی، اوضاع فرهنگی و خصوصیات روانی – اجتماعی که ناشی از تأثیر و تأثر فرد و جامعه است، از روش های نا همگون با شرایط محیطی برای مشاوره استفاده می کنند و از آزمون های که در کشورهای دیگر آماده شده است استفاده می نمایند،  و تعبیر و تفسیر نادرست از نتایج حاصله را به حالات روانی افراد مربوط می دانند حال آنکه بیشتر این تفاسیر ناشی از هنجار نبودن آزمون ها می باشد، و در ارایه راهکارها برای حل مشکل، موضوعات را بیشتر از کتب ارایه می دارند نه از نتایج تحقیقی اجراشده در جامعه.

پی نوشت:

اکنون جامعه ی ما از مشاوران نوع دوم غنی است، افرادی که بدون احساس مسؤولیت در قبال گفته های شان به سخنرانی ممتد می پردازند و مردم را به جای کعبه به ترکستان سوق می دهند، و با چند گفته ی که بیانگر حالات تعمیم یافته در نوع انسان است به مردم می نمایانند که تبحر کامل در شناسایی رفتار و روحیات فرد دارند و می توانند در زمینه های مشکلات خانواده گی، حل مشکلات روانی، مشاوره های شغلی، تحصیلی و دیگر موارد آنهارا کمک نمایند.